Việt Nam có đang ném đi “cơ hội vàng” trong thương chiến Mỹ - Trung?

Việt Nam đang gặp khó khăn để giành chiến thắng trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung ngay cả khi các doanh nghiệp nước ngoài đang cố gắng trao cho những cơ hội vàng.

Được coi là động cơ tăng trưởng của Đông Nam Á, Việt Nam có một tầng lớp trung lưu trẻ và đang phát triển, một loạt các hiệp định thương mại tự do và một ngành công nghiệp sản xuất đang bùng nổ.

Từ các tập đoàn lớn như Alphabet (sở hữu Google) đến Crate & Barrel Holdings, tất cả đều đang “xếp hàng” để đầu tư vào Việt Nam, trong khi các chuỗi cung ứng dần chuyển đi từ nước láng giềng Trung Quốc, nơi đóng vai trò là công xưởng của thế giới trong suốt hai thập kỷ qua.

Nhưng những kỳ vọng đang bắt đầu vượt xa thực tế. Ngày càng có nhiều doanh nghiệp phàn nàn về các cảng, đường giao thông bị tắc nghẽn, chi phí đất đai và lao động tăng vọt, hay các quy định không được nới lỏng đủ nhanh ở Việt Nam.

Tapestry, chủ sở hữu của các thương hiệu Coach và Kate Spade, đã than phiền về việc đầu tư cơ sở hạ tầng không đủ khiến nhiều container của công ty bị đình trệ trên vùng biển.

Dệt Eclat Textile, nhà cung cấp quần áo cho Nike thì cho biết rằng họ cần đa dạng hóa đầu tư hơn nữa ở các quốc gia khác ngoài Việt Nam, để tiết kiệm chi phí hơn.

“Nếu Việt Nam không thể nhanh chóng thay đổi trong việc thu hẹp khoảng cách cơ sở hạ tầng, thì sẽ có nguy cơ mất đi nhiều khoản đầu tư và giảm sức thu hút đối với rất nhiều nhà sản xuất, như nhà cung cấp đồ chơi của Bain & Co trong năm 2015”, Gerry Mattios, Phó Giám đốc tại Bain của Singapore nói.

“Nếu chi phí lớn hơn lợi ích, các nhà sản xuất sẽ có thể đến Sri Lanka hoặc Campuchia”, ông nói.

Hiện tại, số tiền đầu tư vào Việt Nam vẫn tiếp tục tăng. Tổng số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đã giải ngân tăng tới 6,3%, lên 12 tỷ USD trong 8 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm 2018, với số lượng các dự án đăng ký mới tăng mạnh, tăng 25% lên đến 2.406 dự án.

Cơ sở hạ tầng là thách thức lớn đối với Việt Nam, đặc biệt là tại các cảng biển. Trung Quốc chiếm 6 trong số 10 hải cảng hàng đầu về lưu lượng container trên thế giới – trong đó có Thượng Hải ở vị trí số 1. Trong khi Việt Nam có hai cảng lớn nhất là cảng biển TP. Hồ Chí Minh và Cái Mép, lần lượt chỉ xếp thứ 25 và 50.

Lưu lượng container của Việt Nam chỉ chiếm 2,5% toàn cầu trong năm 2017, so với 40% đối với Trung Quốc.

Năng lực vận chuyển container sẽ cần tăng trưởng gần gấp đôi tốc độ hiện tại (hiện là 10-12%), cũng như tăng gấp đôi trong các hoạt động giao nhận và vận chuyển hàng hóa của bên thứ ba để có thể theo kịp nhu cầu mới.

Chính phủ Việt Nam ước tính sẽ tốn khoảng 80 - 100 nghìn tỷ đồng (3,44 - 4,31 tỷ USD) để phát triển các cảng của mình. Các giao dịch lớn - xung quanh các cảng mới hoặc cải tạo các cảng cũ - vẫn chưa thực sự có hiệu quả.

Sự tắc nghẽn tại các cảng thường xuyên, có nghĩa là chi phí tồn kho tăng và dây chuyền sản xuất ít đa dạng hơn, đồng thời sẽ đặt ra giới hạn đối với những hàng hóa nhạy cảm với thời gian.

Nhu cầu chắc chắn đang tăng dần lên. Hơn 530 triệu tấn hàng hóa đã được vận chuyển qua cảng biển Việt Nam vào năm ngoái, tăng 20% so với một năm trước đó, theo Cục Hàng hải Việt Nam. Khối lượng hàng hóa xuất khẩu được xử lý tăng 15% lên tới 142,8 triệu tấn, và 18,1 triệu TEU container đã được vận chuyển vào năm ngoái, tăng 26% so với năm trước.

Tsai Wen Jui, Chủ tịch của nhà sản xuất yên xe đạp toàn cầu có trụ sở tại Đài Loan cho biết: “Với tình hình hiện tại, Việt Nam chắc chắn không thể đáp ứng đủ nhu cầu của một làn sóng các công ty mới”.

“Ngay cả khi chỉ 5% các công ty Đài Loan ở Trung Quốc chuyển đến Việt Nam, cơ sở hạ tầng tại đây chắc chắn sẽ bị quá tải”, ông nói.

DDK Group đã liên doanh với Becamex IDC để quản lý một khu đất công nghiệp rộng 200 mẫu tại tỉnh Bình Dương dành riêng cho các công ty Đài Loan. Mặc dù Tsai nói ông hài lòng với chất lượng của những con đường bên trong khu công nghiệp, ông vẫn phải than phiền về việc thiếu đường cao tốc để đối phó với việc giao thông ngày càng tắc nghẽn.

“Giá đất cũng là một hạn chế”, Tsai nói. “Chi phí đất đai tại khu công nghiệp Bàu Bàng đã tăng gấp đôi lên 80 đô la Mỹ mỗi mét vuông so với ba năm trước. Giá tại một số khu công nghiệp ở tỉnh Bình Dương đã tăng lên 150 đô la Mỹ mỗi mét vuông từ 65 đô la Mỹ năm 2016”, Tsai cho biết.

Không chỉ Bình Dương mới là nơi bị sốt “giá đất”. Giá cho thuê bất động sản công nghiệp tăng gấp đôi so với cùng kỳ trong nửa đầu năm 2019 đối với một số tỉnh, bao gồm 54,6% ở Bình Dương và 31,1% tại Tây Ninh, tỉnh phía tây bắc TP. Hồ Chí Minh.

Tại Hải Dương, phía đông Hà Nội, giá đã tăng 29,4%, theo dữ liệu được thu thập bởi nhà cung cấp dịch vụ bất động sản Savills. Đất chiếm dụng ở những khu vực này cũng tăng vọt, lên mức 63,6% ở tỉnh Tây Ninh.

Việt Nam cũng đã có những bước tiến trong thước đo mức độ dễ dàng kinh doanh của Ngân hàng Thế giới và Chỉ số cạnh tranh của Diễn đàn kinh tế thế giới. Danh tiếng thân thiện của Việt Nam với các doanh nghiệp đã được cải thiện bởi những cải cách đầu tư, tư nhân hóa các thực thể nhà nước và các chính sách thương mại tự do.

Theo số liệu từ Phòng Dân số Liên Hợp Quốc, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động - từ 15 đến 64 tuổi của Việt Nam sẽ vượt xa mức trung bình trên toàn châu Á và toàn thế giới cho đến năm 2025. Chính phủ cũng cam kết nâng cao chất lượng các công nhân, từ các trường học đến các sàn nhà máy.

“Tuy nhiên, Việt Nam rất khó để cung cấp những lao động có trình độ cao cho các công ty công nghệ mới chuyển tới, ngay cả khi việc đào tạo được cải thiện”, Huang Yung Cheng, Chủ tịch Hội đồng Thương mại Đài Loan tại tỉnh Bắc Ninh cho biết. 

Các công ty Đài Loan cho biết, họ cần thêm 20% đến 30% công nhân Việt Nam để đáp ứng các mục tiêu sản xuất, theo biên bản cuộc họp ngày 21/8 giữa các công ty và quan chức Bình Dương trên trang web của chính phủ. Cuộc chiến về lao động tài năng có nghĩa là chi phí lao động sẽ cao hơn, với mức tiền lương cho các ứng viên có trình độ tiếng nước ngoài tăng khoảng 60% mỗi năm ở Bình Dương.

Thùy Dung